Instytucja służebności drogi koniecznej powstała by pomóc właścicielom nieruchomości, które nie mają dostępu do drogi publicznej czy do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich lub dostęp ten jest nieodpowiedni. Jest prawem, zgodnie z którym właściciel takiej nieruchomości może żądać za wynagrodzeniem ustanowienia drogi, która będzie łącznikiem pomiędzy jego nieruchomością a drogą publiczną. Zagadnienia dotyczące drogi koniecznej reguluje art. 145 Kodeksu Cywilnego.
Przeprowadzenie drogi koniecznej musi uwzględniać zarówno potrzeby nieruchomości niemającej dostępu do drogi publicznej jak i najmniejsze obciążenie gruntów, przez które droga ma przebiegać. Pod uwagę w procesie ustanawiania drogi koniecznej jest również brany interes społeczno-gospodarczy.
Nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej w sytuacji, gdy nie ma dostępu do drogi publicznej bezpośrednio lub przez drogę innego rodzaju, umożliwiającą nieograniczony i nieskrępowany dostęp do niej ogółowi osób. Odpowiedni dostęp do nieruchomości pozwala właścicielowi korzystać z nieruchomości zgodnie z jej przeznaczeniem i właściwościami.
Drogę konieczną przeprowadza się przez grunty pozostające w fizycznej styczności z nieruchomością, na potrzeby której zostaje ona ustanowiona oraz przez grunty tak usytuowane, że zachodzi potrzeba przeprowadzenia przez nie dojazdu. Ustanowienie drogi koniecznej nie powinno być zbyt uciążliwe dla właściciela nieruchomości, na której zostaje ona umiejscowiona.
Służebność może zostać ustanowiona w następujące sposoby:
• W drodze umowy zawartej przez właścicieli nieruchomości władnącej i obciążonej. Umowa jest w postaci aktu notarialnego, wpisana do księgi wieczystej danej nieruchomości;
• W drodze orzeczenia sądu, gdy strony nie się potrafią porozumieć. Sprawą zajmuje się sąd rejonowy, w którego okręgu znajduje się nieruchomość, a sprawa rozpoznawana jest w postępowaniu nieprocesowym;
• Poprzez zasiedzenie – po 20 latach, gdy nastąpiło w dobrej wierze oraz po 30 latach, gdy nastąpiło w złej wierze;
• Poprzez decyzję administracyjną, gdy nieruchomość ma zostać wykorzystana na cele użyteczności publicznej.
Zgodnie z art. 145 KC, ustanowienie służebności drogi koniecznej następuje za wynagrodzeniem, to znaczy, że może nastąpić tylko jednocześnie z przyznaniem wynagrodzenia osobie, której nieruchomość została obciążona. Również w przypadku gdy właściciel nieruchomości obciążonej nie poniósł żadnej szkody w związku z ustanowieniem służebności. Wynagrodzenie jest ceną za prawo korzystania z drogi koniecznej, a nie odszkodowaniem. Obok wynagrodzenia jednorazowego dopuszczalne jest również ustalenie wynagrodzenia w formie świadczeń okresowych.
Służebność drogi koniecznej samoistnie wygasa gdy:
• ustanowiona służebność drogi koniecznej stała się zbędna, to znaczy uprawniony do korzystania z drogi koniecznej uzyskał dostęp do drogi publicznej poprzez wybudowanie drogi gminnej.
• stan prawny ujęty w księdze wieczystej jest niezgodny ze stanem rzeczywistym.
