Prowadzenie działalności gospodarczej zawsze wiąże się z ryzykiem, nawet jeśli firma prosperuje na rynku bez zarzutu. Zdarza się, że przedsiębiorca straci płynność finansową i stanie się niewypłacalny. W takiej sytuacji może dokonać restrukturyzacji lub ogłosić upadłość przedsiębiorstwa. Postępowanie upadłościowe ma na celu w jak największym stopniu zaspokojenie wierzycieli dłużnika, a także, jeśli to możliwe, zachowanie przedsiębiorstwa i oddłużenie przedsiębiorcy.
Wyróżniamy upadłość likwidacyjną, która polega na zaspokojeniu roszczeń wierzycieli poprzez sprzedaż majątku niewypłacalnego przedsiębiorcy. W tym celu zostaje powołany syndyk, który zarządza majątkiem upadłego, wycenia go, a następnie likwiduje. Drugim rodzajem upadłości jest upadłość układowa, w której przedsiębiorca kontynuuje swoją działalność, lecz zawiera układy restrukturyzacyjne z wierzycielami.
Upadłość ogłosić mogą:
• osoba fizyczna prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą (wpis do CEIDG);
• spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i spółka akcyjna;
• osoba prawna prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą/zawodową;
• spółki osobowe: partnerskie, komandytowe, jawne, komandytowo-akcyjne);
• wspólnicy osobowych spółek handlowych, ponoszący odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem (w przypadku spółek: komandytowej i komandytowo-akcyjnej – komplementariusz – osoba mająca obowiązek prowadzić sprawy spółki);
• wspólnicy spółki partnerskiej.
Główną przesłanką do ogłoszenia upadłości jest niewypłacalność. Obecna ustawa określa dłużnika jako niewypłacalnego, gdy utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, a opóźnienie w realizacji zobowiązań przekroczy 3 miesiące. Ponadto, osoby prawne są także niewypłacalne wtedy, gdy zobowiązania przekraczają wartość majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający 2 lata. Bieżąca niewypłacalność, może się pojawić, jeśli opóźnienie jest chwilowe i wiąże się np. z tym, że główny kontrahent nie opłacił faktury, a przedsiębiorca nie ma środków na opłacenie swoich płatności. Niej jest ona jednak przesłanką do ogłoszenia upadłości.
Wniosek o ogłoszenie upadłości należy złożyć w Wydziale Gospodarczym Sądu Rejonowego właściwego dla miejsca prowadzenia działalności. Może go złożyć zarówno sam dłużnik, jak i każdy z jego wierzycieli. Ustawa zobowiązuje przedsiębiorcę do złożenia wniosku w 30-dniowym terminie od dnia wystąpienia podstawy do ogłoszenia upadłości. Niedotrzymanie tego terminu wiąże się z poniesieniem odpowiedzialności za szkodę powstałą wskutek zwłoki. Treść wniosku oraz rodzaj załączonych dokumentów zależy od składającego (czy jest to dłużnik, czy wierzyciel). Zakres danych oraz załączników określa ustawa „Prawo upadłościowe”.
Jeżeli wierzytelność ma charakter sporny, a składającym wniosek będzie wierzyciel – sąd oddali wniosek. Postępowania upadłościowego nie prowadzi się, gdy majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania lub jedynie na zaspokojenie kosztów postępowania. W przypadku śmierci przedsiębiorcy również istnieje możliwość ogłoszenia upadłości. W tym wypadku wierzyciel, spadkobierca, małżonek, każde z dzieci lub rodziców zmarłego (nawet, jeśli nie dziedziczyli po nim spadku) powinni w ciągu roku czasu od dnia śmierci przedsiębiorcy złożyć wniosek o upadłość.
Kiedy już wniosek zostanie złożony, sąd rozpoczyna działania, podczas których przedsiębiorstwo może nadal funkcjonować. Oczywiście może być to nieco ograniczone z uwagi na zabezpieczenie majątku, który będzie potrzebny do zaspokojenia roszczeń wierzycieli. Przedsiębiorca musi jednak wywiązywać się ze swoich obowiązków wobec instytucji państwowych. Po ogłoszeniu upadłości rozpoczyna się postępowanie upadłościowe, w którym to wierzyciele mogą dochodzić swoich należności. Cały majątek przedsiębiorcy, również ten nabyty w czasie trwania postępowania wchodzi w skład masy upadłościowej, która jest przeznaczona na zabezpieczenie wierzycieli.
Proces upadłościowy firmy jest często bardzo zawiły i długotrwały. Najważniejszym celem postępowania upadłościowego jest jak największe zaspokojenie wierzycieli a także umożliwienie dłużnikowi oddłużenia się. Sąd ma możliwość również orzekania o częściowym lub całkowitym umorzeniu wszelkich zobowiązań. Trzeba zaznaczyć, że aby doszło do oddłużenia przedsiębiorcy będącego osobą fizyczną, powinno się rzetelnie wykonywać wszelkie obowiązki nałożone w czasie trwania postępowania upadłościowego.
